Władysław I Łokietek |
|
Okres panowania |
od 1 września 1306 - książę Polski |
Poprzednik |
|
Następca |
|
Okres panowania |
od 1289 |
Poprzednik |
|
Następca |
|
Dane biograficzne |
|
Dynastia |
|
Urodzony |
między 3 marca 1260 a 19 stycznia 1261 |
Zmarł |
2 marca 1333 w Krakowie |
Ojciec |
|
Matka |
|
Żona |
|
Dzieci |
Kunegunda, Stefan, Władysław, Elżbieta, Kazimierz III Wielki, Jadwiga |
Władysław
I Łokietek, grafika Aleksandra
Lessera
Władysław
Łokietek (fragment rzeźby nagrobnej Łokietka z katedry
wawelskiej)
Pieczęć kujawska Władysława Łokietka
Ucieczka
Władysława Łokietka z Krakowa w czasie zdobywania miasta przez
Henryka Probusa
Władysław[1] I Łokietek (ur.
między 3 marca 1260 a 19 stycznia 1261[2],
zm. 2 marca 1333 w Krakowie) –
książę na Kujawach Brzeskich i Dobrzyniu 1267-1275 (pod opieką matki),
udzielne rządy razem z braćmi 1275-1288, książę
brzeski i sieradzki 1288-1300, książęsandomierski 1289-1292, 1292-1300 lennik Wacława II, regent w księstwie dobrzyńskim
1293-1295, książę łęczycki 1294-1300, książę wielkopolski i pomorski 1296-1300,
na wygnaniu w latach 1300-1304, od 1304 w Wiślicy,
od 1305 ponownie w Sandomierzu, Sieradzu, Łęczycy i Brześciu, od
1306 w Krakowie i zwierzchnictwo nad księstwami: inowrocławskim idobrzyńskim, 1306-1308/1309 na Pomorzu,
od 1314 w Wielkopolsce, od 20 stycznia 1320 roku, król Polski (był
pierwszym władcą Polski koronowanym w Krakowie, w katedrze wawelskiej
przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Janisława), od 1327 zamiana
Sieradza i Łęczycy na Inowrocław i Dobrzyń, w 1329 utrata ziemi
dobrzyńskiej, w 1332 utrata Kujaw.
Wladislaus, Dei gracia, Rex Polonie,
nec non Terrarum Cracovie, Sandomirie, Lancicie, Cuyavie, Siradieque Dominus et
Heres.
Tłumaczenie: Władysław z Bożej łaski król Polski, pan i dziedzic ziemi krakowskiej,sandomierskiej, łęczyckiej, Kujaw i ziemi
sieradzkiej.
Władysław Łokietek był
trzecim pod względem starszeństwa synem Kazimierza I kujawskiego, a najstarszym z
jego trzeciego małżeństwa z Eufrozyną,
księżniczką opolską. Imię otrzymał po swoim wuju,
bracie matki, księciu opolskim Władysławie. Już we
współczesnych źródłach występuje z przydomkiem
Łokietek (w źródłach obcych w formie niezdrobniałej:Łokieć).
Genezę tego przydomka, jako wynikającego z niskiego wzrostu
Władysława, tłumaczy jednak dopiero w XV wieku Jan Długosz[3]. Mianownik przydomkabrzmiał w
czasach Łokietka Łoktek,
a w dopełniaczu – Łokietka,
z czasem jednak tematmianownika
wyrównał się do tematu dopełniacza[4].
4. Konrad I mazowiecki |
|
|
|
|||
|
|
2. Kazimierz I kujawski |
||||
5. Agafia Światosławówna |
|
|
|
|
||
|
|
|
1. Władysław I
Łokietek |
|||
6. Kazimierz I opolski |
|
|
||||
|
|
3. Eufrozyna opolska |
|
|
|
|
7. Wiola opolska |
|
|
|
|
||
|
|
W 1267 roku po śmierci ojca wraz z
młodszym rodzeństwem znalazł się pod opieką matki
sprawującej regencję w ich imieniu na obszarach, które im
przypadły, tj. na Kujawach Brzeskich oraz w ziemi łęczyckiej i
dobrzyńskiej. W tym okresie Władysław przebywał na dworze
książęcym w Krakowie u swojego bliskiego krewnego Bolesława V Wstydliwego. Samodzielne
rządy nad dzielnicą objął w 1275. Początkowo
władzę sprawował w tzw. niedziale,
tj. wspólnie ze swoimi młodszymi braćmi Kazimierzem II i Siemowitem, by w 1287 lub 1288 w wyniku podziału
zostać księciem brzeskim i objąć w 1288 po swoim bracie
przyrodnim Leszku Czarnym władzę w księstwie
sieradzkim.
Z okresu sprzed 1288 zachowało się
niewiele śladów działalności Władysława. W 1273
brał udział w arbitrażu Bolesława Pobożnego mającym pogodzić go i jego
matkę Eufrozynę zKrzyżakami.
Natomiast w październiku 1277 tereny, będące we władaniu
młodych Kazimierzowiców zostały najechane przez Litwinów, którzy po
uprowadzeniu jeńców i zagarnięciu łupów bez przeszkód powrócili
na Litwę. Była to
cena, jaką musieli zapłacić synowie Eufrozyny za bycie
protegowanymi Bolesława Wstydliwego, będącego w tym czasie w
przeciwnym obozie politycznym (proczeskim) niż książę mazowiecki Konrad II,
przez którego ziemie został przepuszczony najazd litewski. Dwa lata
później, w 1279, według Latopisu hipackiego Łokietek miał być
jednym z pretendentów do następstwa w Małopolsce po śmierci
Bolesława Wstydliwego[5].
Po objęciu przez Leszka Czarnego
władzy w Krakowie i Sandomierzu Łokietek wraz z młodszymi
braćmi uznał zwierzchnictwo tego pierwszego, co zaowocowało
m.in. przyjęciem jednego herbu przez wszystkich synów Kazimierza
kujawskiego: pół-lwa, pół-orła[6],
a w późniejszych czasach występował zawsze jako sojusznik
swojego starszego brata. W tym okresie, tj. w 1280 Władysław
wspomógł zbrojnie sojusznika Leszka – księcia mazowieckiego Bolesława II w walce z bratem tego ostatniego,
Konradem II, a wyprawa zdobyła gród Jazdów. Możliwe
też, że w lutym 1284 na spotkaniu Leszka Czarnego i Przemysła
II, księcia wielkopolskiego w Sieradzu[7]omawiane
było małżeństwo Władysława z siostrą
stryjeczną Przemysła – Jadwigą, która w ramach posagu
wniosłaby Zagople[8].
W roku następnym, w sierpniu, Władysław był obecny, wraz z
Przemysłem II i Siemomysłem kujawskim przy finalizacji reformy klasztoru sulejowskiego, tj. przy
obejmowaniu przez mnichów wąchockich zabudowań klasztornych. Być
może przy tej okazji doszło do ostatecznego rozwiązania kwestii
Zagopla, które miało przypaść Łokietkowi[9].
Po tym wydarzeniu Łokietek znowu pojawił się na Mazowszu, gdzie
wspomagał, zapewne z ramienia Leszka Czarnego[10],
Bolesława II w walce z Konradem II odbijając niedługo po 15
sierpnia 1286 z rąk tego ostatniego stołeczny Płock.
W odwecie za te działania Konrad II ponownie przepuścił wojska
litewskie, które w 1287 zdobyły Dobrzyń.
30 września 1288 zmarł
książę krakowski i sieradzki Leszek Czarny, przekazując
władzę w księstwie sieradzkim najstarszemu bratu przyrodniemu,
Władysławowi Łokietkowi. Od tego momentu był on
księciem w Brześciu i w Sieradzu. Śmierć
Leszka spowodowała początek walk o panowanie w stołecznym
Krakowie, w początkowej fazie których głównymi kandydatami do
rządów w księstwie krakowskim byli książę mazowiecki Bolesław II oraz książę wrocławskiHenryk IV Probus.
Łokietek postanowił wesprzeć w tej walce tego pierwszego. Henryk IV Probuskorzystając
z poparcia niemieckiego patrycjatu i części możnych pod
koniec 1288 opanował stołeczne miasto. Bolesław II z pomocą
posiłków kujawskich Władysława, jego brata Kazimierza II
Łęczyckiego i być może wojsk Przemysła II[11] jednak nie rezygnował i 26 lutego
1289 zaatakował pod Siewierzem wracające na Śląsk oddziały koalicjantów Probusa: Henryka III Głogowczyka, Bolka opolskiego i Przemka ścinawskiego. Rozegrana na
polach niedalekoSiewierza krwawa bitwa (zginął w niej
Przemko ścinawski) zakończyła się świetnym
zwycięstwem oddziałów mazowiecko-kujawskich[12].
Po bitwie pod Siewierzem z nieznanych powodów
Bolesław II zrezygnował z ubiegania się o Małopolskę
co spowodowało, że to Władysław Łokietek
zaczął się tytułować księciem Krakowa i
Sandomierza. Zajęcie stolicy Małopolski (bez Wawelu) pomimo
początkowych zwycięstw w bitwach pod Skałą i Święcicami, nie
było trwałe i rychło Łokietek musiał uchodzić z
miasta, które zostało zdobyte przez Probusa, i z którego wydostał
się tylko dzięki pomocy franciszkanów. W drugiej połowie 1289
zdołał książę kujawski umocnić swoje panowanie w
księstwie sandomierskim[13].
Śmierć 23 czerwca 1290 księcia wrocławskiego Henryka IV Probusa i objęcie
tronu krakowskiego przez Przemysła
II spowodowało
ugruntowanie podziału na dwa księstwa: krakowskie i sandomierskie.
Nie wiadomo jak dokładnie układały się stosunki między księciem wielkopolskim a Łokietkiem, chociaż bardzo
prawdopodobne jest, że były przyjazne, a tym samym spowodowało
to, że podział odbył się bezkrwawo albo na podstawie
oddolnej decyzji możnych albo w wyniku ugody pomiędzy tymi
książętami[14].
Niewykluczone jednak, że stosunki te mogły być, co również
jest możliwe, chłodne, a może wręcz nawet wrogie[15].
Przemysł II wprawdzie bez problemów opanował gród wawelski, lecz od
początku zmagał się ze znaczną opozycją
wewnętrzną (której część popierała Łokietka,
a część czeskiego monarchę Wacława II)
i już w połowie września 1290 opuścił Kraków
udając się do Wielkopolski[16].
Wówczas to, w celu dalszego zwiększenia swego ówczesnego znaczenia
Władysław wydał swoją bratanicę Fenennę za mąż za króla
węgierskiego z dynastii Arpadów,Andrzeja III,
co stało się jesienią 1290.
Przemysł II zrzekł się
ostatecznie władzy nad Krakowem w połowie stycznia roku
następnego, tj. w 1291, a księstwo krakowskie objął w swoje
posiadania Wacław II.[17] Władysław w przeciwieństwie
do swojego wielkopolskiego kuzyna postanowił walczyć o
Małopolskę, korzystając z pomocy węgierskiej udzielonej mu
przez Andrzeja III. W 1292 oddziały czeskie dzięki liczebnej
przewadze i posiłkom książąt śląskich i
margrabiego brandenburskiego najpierw wyparły Łokietka z
Sandomierza, by we wrześniu tegoż samego roku oblec go w umocnionym
Sieradzu. Wkrótce oblężenie zakończyło się sukcesem, a
Władysław wraz z bratem Kazimierzem II znaleźli się w
niewoli. 9 października 1292 została podpisana ugoda, na mocy której
Władysław Łokietek wraz ze swoim bratem zostali zmuszeni
zrzeczenia się pretensji do Małopolski i złożenia hołdu
lennego czeskiemu
władcy, w zamian za co mogli pozostać przy swoich kujawskich
dzierżawach[18].
Polska
za Władysława Łokietka w latach 1275-1300
Niedawne niepowodzenia i zagrożenie ze
strony Wacława II skłoniły w styczniu 1293 Przemysła II i
Władysława, dotychczasowych konkurentów do tronu krakowskiego, do
spotkania w Kaliszu w celu wypracowania strategii
likwidacji rządów czeskich. Do pogodzenia przeciwników doszło na
skutek zabiegów arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba
Świnki (przy tej
okazji arcybiskup otrzymał obietnicę dużych dochodów z żup solnych po zdobyciu Małopolski). Tajna
umowa zawarta 6 stycznia 1293 zobowiązała książąt (w
układzie uczestniczył równieżKazimierz II łęczycki) do
wzajemnego wspierania się w wysiłkach zmierzających do
odzyskania Krakowa[19].
Zawarto też wtedy zapewne układ o przeżycie, który
miał gwarantować wzajemne dziedziczenie w razie odzyskania Krakowa.
Przy okazji tego zjazdu doszło również do zawarcia
małżeństwa Władysława Łokietka z córką Bolesława Pobożnego, stryja
Przemysła II,Jadwigą[20]..
Plany zatwierdzone w Kaliszu, trzeba
było zrewidować już w 1294, kiedy w walce z Litwinami zginął książę łęczycki Kazimierz II[21],
a jego księstwo zostało połączone z dzierżawami
Łokietka. 26 czerwca 1295 sprzymierzeniec księcia kujawskiego
Przemysł II koronował się za zgodą papieża na króla
Polski. Nie znamy reakcji na ten fakt Władysława Łokietka. Z
koronacji nowo kreowany król cieszył się jednak tylko siedem
miesięcy, gdyż już 8 lutego 1296 Przemysł II
zginął zamordowany z inspiracji margrabiów brandenburskich.
Jeszcze za życia Przemysła
II doszło do
zawarcia małżeństwa pomiędzy Łokietkiem a Jadwigą, córką Bolesława Pobożnego. Co do
dokładniejszego określenia momentu, w którym doszło do
ślubu istnieją wśród historyków trzy główne koncepcje.
Pierwsza, najstarsza zakłada, że do małżeństwa
doszło jeszcze za życia ojca Jadwigi, a więc najpóźniej w
1279, ewentualnie w 1282[22] Według drugiej, mającej
obecnie najwięcej zwolenników, ślub miał miejsce ok. 1290
(prawdopodobnie przy okazji zjazdu kaliskiego w styczniu 1293 r.), a
być może w 1279 doszło jedynie do zaręczyn (matrimonium
de futuro)[23] Trzecia wreszcie koncepcja umiejscawia
datę małżeństwa dokładnie na dzień 23 kwietnia
1289[24].
Władysław
Łokietek na skałach wOjcowie,
obraz Wojciecha
Gersona
Dla możnych wielkopolskich i pomorskich
stało się oczywiste, że na tron po Przemyśle II
zasługuje jego najbliższy sojusznik – książę kujawski
Władysław. Nie bez znaczenia był też fakt znanej
niechęci Łokietka do Niemców, uznawanych powszechnie za sprawców
zbrodnirogozińskiej.
Wprawdzie istniał jeszcze inny testament wielkopolskiego Piasta, napisany ok. 1290,
uznający spadkobiercą Henryka III Głogowczyka, ale
głos możnych był tutaj decydujący. Był to jednak
dopiero początek kłopotów, gdyż zdobycie dziedzictwa po
Przemyśle II nie przyszło zbyt łatwo. Do
Wielkopolski wtargnęły oddziały brandenburskie, które niemal bez
oporu zajęły część dzielnicy przylegającej do
tzw. Nowej Marchii (m.in. Santok i Drezdenko),[potrzebne źródło]oraz
wojska Henryka III Głogowczyka. Z kolei na Pomorzu władzę
próbował zdobyć bratanek Łokietka, Leszek inowrocławski. Ostatecznie do
wojny nie doszło, gdyż książę kujawski
zaakceptował zabory brandenburskie, a z bratankiem doszedł do
porozumienia. Trudniejsza sprawa była z Głogowczykiem – jednak
żadnej ze stron nie zależało na krwawych walkach. Do
układu doszło dnia 10 marca 1296 w Krzywiniu,
gdzie Władysław zgodził się oddać Głogowczykowi
część Wielkopolski na zachód i południe od granicy
biegnącej rzeką Obrą i Wartą aż do ujścia do niej Noteci[potrzebne źródło] oraz ustanowić swoim
następcą w wypadku swojej bezpotomnej śmierci (w chwili
podpisywania układu nie posiadał Łokietek synów), najstarszego
syna Henryka III – Henryka IV
Wiernego, którego książę kujawski przy tej okazji
usynowił. Henryk IV Wierny bez względu na narodziny męskich
potomków Władysława miał w chwili osiągnięcia
pełnoletności otrzymać z jego rąk księstwo poznańskie.
Dzielący Wielkopolskę układ w
Krzywiniu nie załatwił wszystkich spornych spraw, zwłaszcza
wobec faktu, że wkrótce na świat przyszli męscy dziedzice
Łokietka. Rządy Łokietka w jego części Wielkopolski
nie były udane, ponieważ rozpanoszyli się w niej bandyci i
rosła w siłę opozycja wewnętrzna, na której czele
stanął biskup poznański Andrzej Zaremba (istnieją podejrzenia, przez
część historyków negowane, że Andrzej rzucił nawet na
Łokietka klątwę kościelną). Także arcybiskup
Jakub Świnka widząc, że książę kujawski ma
problemy ze sprawnym rządzeniem, coraz bardziej oddalał się od
swojego wcześniejszego protegowanego. W 1298 pomiędzy opozycją
wielkopolską a Henrykiem III Głogowczykiem doszło w Kościanie do zawarcia porozumienia, na mocy
którego, w zamian za urzędy w przyszłym odnowionym królestwie
opozycja zdecydowała się poprzeć jego kandydaturę na tron
Wielkopolski.
Zagrożenie dla władzy
Władysława przyszło jednak z innej strony. Otóż ostatecznie
z księciem kujawskim postanowił rozprawić się król czeski
(od 1297) Wacław II. W 1299 w Klęce doszło do zawarcia umowy, na mocy
której Władysław Łokietek zobowiązał się
złożyć ponownie hołd lenny, w zamian za co miał
otrzymać 400 grzywien oraz ośmioletnie dochody z kopalń w Olkuszu. Warunków umowy
kłęckiej Łokietek nie dotrzymał, wobec czego Wacław II
zorganizował w lipcu 1299 wyprawę zbrojną, w wyniku której
książę musiał ratować się ucieczką z kraju.
Nie wiadomo, gdzie Władysław
Łokietek dokładnie przebywał w latach 1300-1304. Według
tradycji miał udać się do Rzymu, gdzie brał
udział w obchodach wielkiego jubileuszu roku 1300 zorganizowanego przez
papieża Bonifacego VIII.
Prawdopodobnym miejscem pobytu jest również Ruś Halicka i Węgry (w tym przypadku najpewniej Słowacja,
czyli główny rejon działania opozycji skierowanej przeciw synowi
Wacława II – Wacławowi
III), z którymi to krajami Władysław zachował
przyjazne stosunki. W tym czasie małżonka Łokietka Jadwiga wraz
z dziećmi przebywała w kujawskim Radziejowie w przebraniu zwykłej mieszczki.
Pieczęć
książęca Władysława Łokietka
Do kraju Łokietek powrócił w 1304,
osiadł w Sandomierzu, dzięki pomocy węgierskiego magnataAmadeja Aby.
Jeszcze w tym samym roku udało mu się opanować grody w Wiślicy i Lelowie. Sukces
niezłomnego księcia z pewnością okazałby się
krótkotrwały, gdyby nie splot sprzyjających okoliczności. 21
czerwca 1305 niespodziewanie zmarł król czeski i polski Wacław II,
przekazując swoje dziedzictwo jedynemu synowi Wacławowi III.
Zaistniałą sytuację wykorzystał doskonale
Władysław Łokietek, opanowując do końca roku
księstwo sandomierskie, sieradzko-łęczyckie i Kujawy Brzeskie.
Upadające rządy czeskie próbował ratować Wacław III,
organizując wyprawę przeciwko Władysławowi. Także tym
razem Łokietkowi sprzyjało szczęście – 4 sierpnia 1306
Wacław III zginął zamordowany skrytobójczo w Ołomuńcu na Morawach, aCzechy pozbawione monarchy znalazły
się w wirze wojny domowej.
Śmierć ostatniego Przemyślidy
na tronie czeskim sprawiła, że w Krakowie odbył się wiec
rycerstwa, który zaowocował oficjalnym zaproszeniem Łokietka do
objęcia władzy. Uroczysty wjazd do stolicy Małopolski
nastąpił 1 września 1306 i został połączony z
wydaniem przywileju dla miasta oraz dla dotychczasowego czołowego
zwolennika rządów czeskich biskupa
krakowskiego Jana Muskaty.
Kolejnym celem Łokietka było
dziedzictwo po Przemyśle II – Wielkopolska i Pomorze Gdańskie. Tutaj
akcja zjednoczeniowa napotkała jednak spore trudności. W Wielkopolsce
udało się zająć wyłącznie graniczące z
Kujawami miejscowości z Koninem, Kołem i Nakłem na czele, gdyż resztę
dzielnicy zajął dawny wróg Łokietka Henryk III Głogowczyk (z wyjątkiem ziemi wieluńskiej zajętej przez księcia
opolskiego Bolka I).
Pomorze, choć w wyniku wyprawy pod koniec 1306 zostało
podporządkowane władzy Łokietka, lecz kontrola nad tym
odległym terytorium z konieczności została przekazana
namiestnikom. Do roli tej wyznaczono w rejonie Gdańska możny ród Święców,
zaś w Tczewie i Świeciu bratanków Łokietka – Przemysła i Kazimierza III.
Niedługo po śmierci Wacława
III margrabiowie brandenburscy postanowili wykorzystać
nadarzającą się okazję i zajęli na Pomorzu ziemię
sławieńską. Natomiast w grudniu 1306 r. Władysław
Łokietek objął w posiadanie Pomorze Gdańskie,
przyjmując w Byszewie na
Kujawach hołd przedstawicieli społeczeństwa pomorskiego.
Łokietek nie ufał już pomorskiemu rodowi Święców,
więc pomimo pozostawienie seniora rodu na stanowisku wojewody,
odebrał Piotrowi Święcowi urząd starosty oddając je
książętom kujawskim — Przemysł objął starostwo w
Świeciu, a Kazimierz w Tczewie i Gdańsku. Przeciwko Piotrowi
Święcowi wystąpił też biskup kujawski Gerward,
żądając sądownie zwrotu ukradzionych przez niego dochodów
biskupich w czasach gdy Piotr był starostą czeskim. Piotr
przegrał proces przed sądem polubownym, który nakazał mu zwrot
biskupowi ogromnej kwoty 2 tys. grzywien. Pomimo częściowego
poręczenia przez Łokietka, Święcowie nie byli w stanie
wypłacić takiej kwoty w związku z tym w konsekwencji
wypowiedzieli posłuszeństwo Łokietkowi i 17 lipca 1307 wydali
dokument poddania się margrabiemu brandenburskiemu Waldemarowi i przyjęli od niego w lenno
ziemie: darłowską, polanowską, sławieńską,
Tucholę i Nowe, a w dożywocie otrzymali ziemię słupską. W sierpniu
margrabia brandenburski Waldemar zaatakował Pomorze Gdańskie.
Opór najeźdźcom stawił sędzia pomorski z ramienia Łokietka
– Bogusza, który obwarował się w
grodzie w Gdańsku. Szybko stało się jednak jasne, że
własnymi siłami nie jest w stanie poradzić sobie z agresorami.
Za radą niemieckiego przeora zakonu dominikanów w Gdańsku
Łokietek postanowił sprowadzić na pomoc zakon
krzyżacki. Z początku wydawało się, że
wszystko idzie dobrze, gdyż rycerze zakonni pod dowództwem komtura chełmińskiego Guntera von
Schwarzburga z
powodzeniem wyparli z Gdańska brandenburczyków i następnie ruszyli na
Tczew. Mistrz krajowy pruski nie posłuchał namiestnika Łokietka,
rezydującego w Tczewie księcia Kazimierza, i bez walki
zajął miasto. Następnie Krzyżacy zajęli Nowe i na tym
w 1308 r. zakończyli kampanię. W rękach Władysława
Łokietka pozostała jedynie ziemia
świecka. W kwietniu 1309 r. w Grabiach na Kujawach doszło
do spotkania Władysława Łokietka z mistrzem pruskim krajowym w
sprawie zajęcia Pomorza Gdańskiego gdzie Zakon wystawił
księciu absurdalny rachunek za odsiecz Gdańska, a następnie
zaproponował wykup tej dzielnicy. Jedna i druga propozycja została
przez Władysława odrzucona. W konsekwencji w lipcu 1309 r. Krzyżacy
przystąpili do oblężenia Świecia. Załoga poddała
miasto dopiero we wrześniu. W celu uprawomocnienia swojego
postępowania Krzyżacy wykupili we wrześniu wątpliwe
zresztą prawa do dzielnicy od Brandenburczyków. Zabór Pomorza
umożliwił wielkiemu mistrzowi ostateczne przeniesienie stolicy zWenecji do Malborka.
Powodem, dla którego Władysław
Łokietek nie mógł zaangażować się bezpośrednio w
sprawy pomorskie, była nieustabilizowana sytuacja w Małopolsce.
Źródłem niepokojów był dawny stronnik Wacławów czeskich,
biskup krakowski Jan Muskata,
który wnet po odzyskaniu tronu krakowskiego przez Łokietka
zaczął wichrzyć przeciwko niemu, próbując
nawiązać kontakty z jego wrogami: księciem opolskim Bolkiem I i głogowskim Henrykiem III. Na
pomoc księciu krakowskiemu przyszedł sędziwy arcybiskup
gnieźnieński Jakub
Świnka, który 14 czerwca 1308 skazał Jana Muskatę na
pozbawienie biskupstwa za nadużycia. Korzystając z wyroku,
Łokietek uwięził biskupa na pół roku, a następnie
zmusił do opuszczenia granic księstwa. Jan Muskata powrócił do
Krakowa dopiero w 1317.
W 1311 Władysław Łokietek
przeżył kolejny kryzys swoich rządów. Tym razem
niebezpieczeństwo utraty władzy zagroziło mu ze strony Krakowa
gdzie miejscowy niemiecki patrycjat wypowiedział księciu posłuszeństwo
i poparł Jana Luksemburskiego. Powodem tego stanu rzeczy były
nadmierne – ich zdaniem – obciążenia podatkowe spowodowane
polityką jednoczenia ziem polskich oraz kryzys spowodowany problemami
ekonomicznymi związanymi z utratą Pomorza. Na czele buntu stanął
wójt Krakowa imieniem Albert,
który do miasta wezwałksięcia opolskiego Bolesława.
Buntownikom z powodzeniem udało się opanować miasto i
uzyskać poparcie kilku innych miast małopolskich, Wawel jednak został obroniony przez
wojska wierne Łokietkowi, co postawiło szanse rebelii pod znakiem
zapytania. Niewiele zmieniło sytuację przybycie w kwietniu 1312
księcia opolskiego. Historycy do dzisiaj spierają się, czy Bolko
I zjawił się tutaj we własnym imieniu, czy jako być
może namiestnik nowego króla czeskiego, używającego również
tytułu króla Polski – Jana
Luksemburczyka, który jednak nie mógł poprzeć buntu
militarnie na skutek problemów jakie miał na Morawach z własnymi
buntownikami. W każdym razie próby zdobycia zamku wawelskiego nie
powiodły się, a wzmocniony posiłkami węgierskimi
Władysław Łokietek opanował także zbuntowany
Sandomierz i następnie zmusił Bolka opolskiego w czerwcu 1312 do
opuszczenia Krakowa. Wracając do Opola, książę
śląski porwał ze sobą przywódcę buntowników, wójta
Alberta, którego z nieznanych przyczyn uwięził (być może w
celu odzyskania poprzez okup kosztów, jakie poniósł w związku z
wyprawą na Kraków). Uśmierzywszy bunt, Władysław
Łokietek przystąpił do ukarania buntowników. Kary były
surowe, część rajców została powieszona i skonfiskowano ich
majątki, również samo miasto Kraków za karę straciło
część swoich przywilejów (m.in. dziedziczne wójtostwo). Wkrótce
po buncie wprowadzono do ksiąg miejskich zamiast niemieckiego
łacinę.
W dniu 9 grudnia 1309 zmarł
uważający się za sukcesora króla Przemysła II główny
konkurent Łokietka książę
głogowski i wielkopolskiHenryk III Głogowczyk,
zostawiając swoją dzielnicę do podziału między
pięciu synów. Henryk, Jan i Przemko otrzymali Poznań, z kolei
Bolesław i Konrad - otrzymali Kalisz i Gniezno. Podział ten miał
wytworzyć nową organizację terytorialną opartą na
miastach, zamiast wcześniejszego podziału kasztelańskiego.
Zagroziło to miejscowej elicie urzędniczej, w związku z czym
możnowładztwo i rycerstwo podniosły w 1314 roku bunt przeciwko
synom Głogowczyka. Wydarzenia zaskoczyły książąt
głogowskich na tyle, że nie zdołali skutecznie powstrzymać
rebelii, zaś wysłane oddziały pod dowództwem Janusza z
Bibersteinu doznały klęski w bitwie pod Kłeckiem. Miejscowe
rycerstwo zdobyło także, dążący do samodzielnej
pozycji politycznej, Poznań, broniony przez wójta Przemka i mieszczan.
Wielkopolskie rycerstwo, wiedząc o zdławieniu buntu wójta Alberta w
Krakowie, dostrzegało w Łokietku obrońcę swych interesów ekonomicznych
i politycznych. Konsekwencją było oddanie władzy
Łokietkowi, który wkroczył do Poznania w sierpniu 1314 roku. Po
wypadkach poznańskich ponownie zaczął się on
tytułować księciem Królestwa Polskiego[25].
W rękach Głogowczyków, zmuszonych
do pogodzenia się ze stratą Wielkopolski, (choć dyplomatycznie
wielokrotnie do tej sprawy powracano) pozostała tylko część
terytoriów położonych nad rzeką Obrą.[potrzebne źródło]
Odzyskanie Wielkopolski umożliwiło
Władysławowi uaktywnienie szerszej międzynarodowej polityki. W
1315 Polska zawarła z monarchiamiskandynawskimi – Danią, Szwecją i Norwegią, oraz Meklemburgią i Pomorzem przymierze skierowane przeciwko Brandenburgii.
Wojna wybuchła już rok później – nie przyniosła jednak
sukcesu, a tylko zniszczenie pogranicznych terytoriów.
Pieczęć
majestatyczna Władysława Łokietka z 1320
W tym czasie Władysław
Łokietek rozpoczął też starania o zgodę papieską
na koronację królewską. Politykę księcia krakowskiego w tej
mierze aktywnie wspierał również kościół polski z
arcybiskupem Borzysławem (następcą zmarłego w
1314 Jakuba Świnki) i biskupem kujawskimGerwardem na czele. O sprawie koronacji
zadecydowano ostatecznie podczas dwóch wieców możnych i rycerstwa odbytego
w dniach 20-23 czerwca 1318 w Sulejowie,
gdzie przygotowano specjalną suplikę z prośbą do
papieża oraz 29 czerwca w Pyzdrach. Do Awinionu z dokumentami wysłano biskupa
włocławskiego Gerwarda.
O pomyślnym załatwieniu zadecydowała z pewnością
sprawa zamiany sposobu naliczania świętopietrza na korzystniejszy dla papiestwa. Zgoda
została wydana przez papieża Jana XXII 20 sierpnia 1319 (choć nie wprost
z uwagi na sprzeciwLuksemburgów). Papież zalecił, by czynić tak,
aby swoje prawa zachować i cudzych nie naruszyć i uznał, że
luksemburskie roszczenia (pomimo ich wątłych podstaw prawnych)
odnoszą się do wielkopolskiego terytorium, które obejmowało
królestwo Przemysła II. Pośrednio uznał prawa Łokietka
uznając, że koronacja w Krakowie nie naruszy praw Jana
Luksemburskiego. 20 stycznia 1320 w katedrze
wawelskiej arcybiskup gnieźnieński Janisław koronował Władysława
Łokietka na króla Polski. Miejsce koronacji, Kraków zamiast Gniezna,
wybrane zostało najprawdopodobniej w wyniku nacisków ze strony kurii
papieskiej, pragnącej uniknięcia konfliktu z Janem
Luksemburskim, który również rościł sobie prawa do
korony[26].
Dokonanie obrzędu koronacji w Krakowie spowodowało jednak
kwestionowanie przez Luksemburga jej legalności. W związku z
dzierżeniem tytułu króla Polski przez Jana Luksemburskiego, na arenie
międzynarodowej Łokietek był uważany za króla Krakowa, nie
zaś całego kraju[27].
Rok 1320 był ważny dla polityki
Władysława Łokietka również z innych powodów. 14 kwietnia
1320 w Inowrocławiu,
a następnie w Brześciu Kujawskim rozpoczął swoje obrady
sąd papieski mający rozsądzić sprawę zaboru Pomorza Gdańskiego przez Krzyżaków.
Po przesłuchaniu dwudziestu pięciu świadków strony polskiej
sędziowie w dniu 9 lutego 1321 roku wydali wyrok korzystny dla króla.
Zgodnie z tym rozstrzygnięciem Zakon miał zwrócić Polsce Pomorze
Gdańskie i zapłacić 30 000 grzywien odszkodowania z tytułu pobierania
zeń dochodów, a ponadto został obciążony kosztami procesu.
Krzyżacy nawet nie myśleli, by się temu wyrokowi
podporządkować i złożyli apelację. Pod wpływem
działań prokuratora krzyżackiego w kurii papieskiej, papież
nie zatwierdził wyroku inowrocławskiego i sprawa uległa
zawieszeniu. Stwarzało to Stolicy Apostolskiej możliwość
instrumentalnego wykorzystywania w następnych latach konfliktu do swoich
celów.
Państwo Łokietka otaczały trzy
wrogie siły: Brandenburgia, państwo zakonu krzyżackiego i
luksemburskie Czechy. Dlatego szukając sojuszników podczas wielkiego
europejskiego konfliktu Jana XXII z Ludwikiem Wittelsbachem państwo
Władysława Łokietka znalazło się w obozie papieskim.
Sojusz Władysława z królem Węgier Karolem Robertem, umocniony
został w 1320 r. jego małżeństwem z córką
Władysława Elżbiety Łokietkówny.
Polska za Władysława Łokietka
w latach 1304-1333
Trzy lata później sojusz
węgiersko-polski miał sprawdzić się naRusi Halickiej.
Zostali zamordowani wówczas dwaj ostatni książęta tej ziemi
wywodzący się z dynastii Rurykowiczów.
Sojusznicy postanowili wspomóc w opanowaniu tamtejszego tronu najbliższego
krewnego zabitych książąt Bolesława Jerzego – synaksięcia mazowieckiego Trojdena.
Wyprawa wówczas podjęta zwiększyła wpływy polskie na Rusi,
co za czasów Kazimierza Wielkiego umożliwiło przejęcie
tej dzielnicy.
Kolejnym sojusznikiem króla stał
się od 1325 książę litewskiGiedymin. Przymierze
zostało poparte ślubem zawartym pomiędzy córką władcy
Litwy – Aldoną (która na chrzcie przyjęła imię Anna) i
następcą Władysława, jego synem Kazimierzem III Wielkim.
W 1323 r. cesarz, nadał swemu synowi Marchię Brandenburską.
Papież Jan XXII wezwał więc swych stronników, by nie
dopuścili do objęcia spadku po Askańczykach przez dom bawarskich
Wittelsbachów. W 1326 r. Władysław Łokietek przy pomocy
litewskich posiłków wtargnął 10 lutego na teren Brandenburgii. O
biorących udział w wyprawie wojskach pogańskich
poinformował zakon krzyżacki. Mógł, przynajmniej czasowo,
liczyć na jego neutralność, ponieważ obowiązywał
rozejm, którego termin upływał dopiero pod koniec 1326 r. Najazd na Brandenburgię,
poza zniszczeniami i jeńcami, nie przyniósł większych
rezultatów, poza odzyskaniem kasztelanii międzyrzeckiej.
Nie przysporzył też Łokietkowi popularności w Niemczech,
uznano bowiem, że król polski razem z poganami wszczął
wojnę ze światem chrześcijańskim. Papiestwo zachowało
milczenie i nie poparło króla polskiego, ale też go nie
potępiło. Wojna z Brandenburgią zaniepokoiła także
książąt śląskich. W tym samym roku Władysław
Łokietek odzyskał na księciu niemodlińskimBolesławie Pierworodnym ziemię wieluńską.
Kolejną wyprawę zbrojną
Łokietek zorganizował już w roku następnym. Tym razem celem
było podporządkowanie księcia płockiego –Wacława. Wyprawa, pomimo zdobycia i
spalenia Płocka,
zakończyła się niepowodzeniem, głównie na skutek tego,
że do wojny przyłączył się (po stronie Wacława)
Zakon, a wkrótce potem Jan Luksemburski. Do większych starć z
przeciwnikami wówczas nie doszło, lecz król czeski, korzystając z
aktywności militarnej na Śląsku, przyjął w lutym 1327
hołd lenny od książąt górnośląskich w Opawie.
W związku z wybuchem w 1327 roku wojny polsko-krzyżackiej i związanym z tym
zagrożeniem obszarów przygranicznych doszło do wymiany posiadłości
pomiędzy królem a jego bratankami. Między 28 maja 1327 a 14
października 1328 Przemysł inowrocławski odstąpił
Władysławowi księstwo inowrocławskie wraz z Wyszogrodem i Bydgoszczą w zamian za księstwo sieradzkie.
Prawdopodobnie w tym samym czasie, na przełomie 1327 i 1328 także
synowie Siemowita dobrzyńskiego – Władysław Garbaty i Bolesław dokonali zamiany księstwa
dobrzyńskiego na księstwo łęczyckie[28].
W 1329 doszło do wznowienia wojennych
podchodów. Jan Luksemburski, korzystając z pomocy Krzyżaków,
zajął ziemię dobrzyńską,
którą wkrótce oddał swoim sojusznikom. Kolejnym niepowodzeniem
było przymuszenie Wacława Płockiego do złożenia w
marcu Luksemburgowi hołdu lennego. Tak więc książę
płocki, wzbraniający się dotąd z przyjęciem
zwierzchnictwa polskiego monarchy, został zdominowany przez obcego.
Krzyżacy, korzystając z faktu, że Kujawy nie były przygotowane do wojny,
przekroczyli Wisłę i paląc oraz niszcząc
złupili biskupiWłocławek, Raciąż i Przedecz.
Łokietek zrywa układy z Krzyżakami w Brześciu Kujawskim, obraz Jana Matejki
Bitwa pod Płowcami, dzieło Juliusza Kossaka
W 1330 wznowiono działania wojenne.
Krzyżacy z powodzeniem kontynuowali plądrowanie kujawskich i
wielkopolskich miast – Radziejowa, Bydgoszczy i Nakła. Tylko dzięki
śmiałemu przekroczeniu Wisły przez Władysława i
wtargnięciu z pomocą litewską do ziemi chełmińskiejudało
się 18 października 1330 pod obleganym zamkiem krzyżackim w Lipienku zawrzeć królowi
siedmiomiesięczny rozejm. Niestety, podczas tej wyprawy sojusz z
księciem litewskim został zaprzepaszczony na skutek osobistej
kłótni Władysława z Giedyminem.
W 1331 nastąpiła kolejna wyprawa
zbrojna Krzyżaków na ziemie polskie. Tym razem zgodnie z planem
działania wojsk Zakonu pod dowództwem Dietricha von Altenburga miały być skoordynowane z
wyprawą króla czeskiego Jana Luksemburczyka. Do spotkania obu armii
miało dojść pod murami Kalisza. W połowie
roku oddziały krzyżackie realizujące to
przedsięwzięcie wkroczyły do Kujaw i Wielkopolski na rekonesans,
zajmując m.in. Pyzdry (pod tą miejscowością
doszło do zwycięskiej potyczki z oddziałami polskimi) i Gniezno. Główna
wyprawa została zorganizowana we wrześniu 1331. Celem armii zakonnej
był zgodnie z umową Kalisz, po dotarciu tam jednak nie zastali wojsk
czeskich. (Jana Luksemburczyka zatrzymał skutecznie opór księcia świdnickiego Bolka II i nieuregulowana sprawa Głogowa po śmierci księcia Przemka.) Nie mogąc zadać
Łokietkowi decydującego ciosu, Krzyżacy zdecydowali się na
ostateczne opanowanie Kujaw. W nocy z 23 na 24 września doszło do
pierwszego większego nierozstrzygniętego starcia pod
Koninem. Trzy dni później, rankiem, oddziały polskie
liczące około 5000 ludzi i dowodzone osobiście przez króla
Władysława Łokietka i jego syna królewicza Kazimierza
napotkały w rejonie Radziejowa tylną
straż krzyżacką.
Korzystając z zaskoczenia, Polacy rozbili wrogi oddział, biorąc
do niewoli dowódcę wyprawy Dietricha von Altenburga. Po
południu doszło jednak do kolejnego starcia pod wsią Płowce. Bitwa nie została
ostatecznie rozstrzygnięta na skutek wycofania się (ucieczki?)
części oddziałów polskich z królewiczem Kazimierzem. Starcie pod
Płowcami (choć nierozstrzygnięte, a do tego korzystając z
zamieszania, uciekł z niewoli krzyżacki dowódca) miało dla
Polaków niezwykle duże znaczenie psychologiczne, gdyż przekonało
ich, że rycerze zakonni są do pokonania.
Wkrótce po tych wydarzeniach zostały
wszczęte rokowania pokojowe w Inowrocławiu.
Jednakże i tym razem nie udało się z Krzyżakami
dojść do porozumienia. W 1332 zorganizowali oni wielką
wyprawę zbrojną pod dowództwem Ottona von Luterberga. Tym
razem siły polskie były za szczupłe, by stawić
Krzyżakom opór w otwartym polu. 20 kwietnia, po prawie dwutygodniowym
oblężeniu, padła stolica Kujaw – Brześć. Wkrótce w
rękach Krzyżaków znalazły się też pozostałe
główne grody prowincji – Inowrocław i zniszczone na rozkaz
księcia tej ziemi Kazimierza Gniewkowo.
Strata należących do ojca Kujaw
była z pewnością dla Władysława bardzo dotkliwa,
choć jeszcze w tym samych roku, korzystając ze śmierci Przemka głogowskiego, zajął
– będącą dotąd w posiadaniu Głogowczyków –
część Wielkopolski za rzeką Obrą,
ze Zbąszyniem.
Władysław Łokietek zmarł
2 marca 1333 na Zamku Wawelskim, gdzie
też, w Katedrze,
został pochowany (być może 12 marca tegoż roku[29]).
Z małżeństwa z Jadwigą kaliską[30] pochodziło zapewne sześcioro[31] znanych dzieci:
·
Kunegunda (ur. raczej nie później niż
ok. 1295, zm. 9 IV w 1331 lub w 1333) – żona Bernarda (przed
1291-1326), księcia świdnickiego(1307-1326),
a następnie Rudolfa (ok.
1284-1356), księcia saskiego na Wittenberdze (1298-1356 i elektora
saskiego (1356),
·
Stefan (ur. między 1296 a 1300,
zm. 1306) – prawdopodobnie imię genealogiczne nawiązujące
być może albo do Stefana V, wuja Jadwigi lub po prostu do świętego Stefana, tym niemniej
należy doszukiwać się tu wpływów węgierskich[32].
Pochowany został w kościele
franciszkanów krakowskich.
·
Władysław (ur. między
1296 a 1311, zm. 1312) – imię odziedziczył po ojcu, pochowany
został, podobnie jak Stefan, w kościelefranciszkanów w Krakowie,
·
Elżbieta (ur. 1305, zm. 1380) – żona Karola I Roberta (1288-1342), króla węgierskiego (1308-1342),
·
Kazimierz III Wielki (ur. 1310, zm. 1370), król Polski (1333-1370),
·
Jadwiga (ur. między 1306 a 1309,
zm. 3 VI między 1320 a 1325, ewentualnie ur. między 1311 a 1319, zm.
3 VI między 1320 a 1335)[33]–
imię otrzymała po matce. Być może w 1331 starał
się o jej rękę Otto Wesoły (1301-1339), książę
austriacki (1330-1339)[34].
Nagrobek
Władysława Łokietka w Królewskiej Katedrze na Wawelu
Władysława Łokietka trudno
jest jednoznacznie ocenić. Z pewnością wytrwale
dążył do celu swojego życia – zjednoczenia Polski. Nie
przyszło mu to jednak łatwo, a dopomogło szczęście.
Nie wiadomo, czy gdyby nie niespodziewane zgony kolejnych władców: Leszka Czarnego,
Henryka IV Probusa, Kazimierza II Łęczyckiego, Przemysła II
Wielkopolskiego, Wacława II i Wacława III, wreszcie Henryka III
Głogowczyka, Władysław nie pozostałby do końca
życia księciem malutkiego Brześcia. Można też
mieć pretensje do "małego" króla za utratę Pomorza
Gdańskiego i zrażenie książąt śląskich
swoją zbyt mało skuteczną polityką. Gdyby jednak nie
rządy Władysława Łokietka, Polska z pewnością stałaby
się częścią składową monarchii Luksemburgów albo
już wtedy uległaby rozbiorowi. To za jego niespokojnego panowania
Polska po raz pierwszy poważnie starła się z Krzyżakami i
nawiązała sojusz z Litwą. Dzięki koronacji na Wawelu król
ten stworzył precedens i utrwalił pozycję Polski jako Królestwa.
Wreszcie właśnie wtedy rozpoczęła się akcja wewnętrznej
unifikacji państwa, zaczęto organizować ogólnopolską
kancelarię i administrację oraz skarbowość. Akcję
tę z powodzeniem kontynuował jego syn i następca – Kazimierz III Wielki. Gdyby nie
zasługi ojca, król ten nie byłby w stanie już u progu panowania
zapłacić królowi czeskiemu i tytularnemu królowi polskiemu Janowi I
Luksemburgowigigantycznej sumy 1,2 miliona groszy praskich za rezygnację z praw do korony
polskiej (jednocześnie Kazimierz III Piast zrzekł się na rzecz
Jana bardzo cennego Śląska)
ani rozmawiać z największymi europejskimi władcami jak równy z
równym, ani zostawić Polski murowanej. Podobnie jak w wypadku Mieszka I i Bolesława Chrobrego – ojciec kryje się w cieniu syna
i następcy, niekoniecznie faktycznie lepszego niż on władcy.
Władysław Łokietek stał się bohaterem wielu legend i
opowieści, szczególnie żywych wśród ludu polskiego w okresie
zaborów i niewoli. Do dzisiaj ta niezwykła postać inspiruje kolejne
pokolenia Polaków, o czym świadczy choćby duża liczba
szkół, a nawet jedno ze znanych stowarzyszeń, których jest patronem.
Zobacz w Wikiźródłach teksty autorstwaWładysława Łokietka
1.
↑ Ówczesna forma imienia używana
również przez księcia to Włodzisław. K. Jasiński, Rodowód Piastów małopolskich i
kujawskich,
Poznań – Wrocław 2001, s. 116.
2.
↑ O. Balzer, Genealogia Piastów, Kraków 2005, s. 340. Podobnie K.
Jasiński, op.cit., s. 117-118, choć skłania się
on do datowania urodzin tylko na rok 1260, pomijając pierwsze 19 dni
stycznia roku następnego.
3.
↑ K. Jasiński, op.cit., s. 116. Badacz ten twierdzi jednak, że
interpretacja ta jest godna zaufania.
4.
↑ B. Walczak, Zarys dziejów języka polskiego, Wrocław 1999, wyd. II poprawione, ISBN
83-229-1867-4 str.
39-40
5.
↑ K. Jasiński, op.cit., s. 124.
6.
↑ P. Żmudzki, Studium podzielonego królestwa.
Książę Leszek Czarny, Warszawa 2000, s. 295. Z tym, że o ile
starsi bracia wieńczyli godło koroną o tyle Władysław
korony zaczął używać dopiero w 1288.
7.
↑ Istnieje właściwie jednomyślność
wśród historyków, że do takiego spotkania doszło. Zob. B.
Nowacki, Przemysł II. Odnowiciel korony polskiej, s. 122. Odmienne stanowisko zajmuje tylko
m.in. B. Nowacki, op.cit., s. 121-123.
8.
↑ Jest to tylko hipoteza. Zob. P. Żmudzki, op.cit., s. 381.
9.
↑ P. Żmudzki, op.cit., s. 416.
10.
↑ P. Żmudzki, op.cit., s. 448.
11.
↑ B. Nowacki, Przemysł II. Odnowiciel korony polskiej, Kraków 2007, s. 158.
12.
↑ Więcej na temat bitwy siewierskie
zobacz: Długosz Jan, Roczniki czyli Kroniki Sławnego Królestwa
Polskiego, ks. VII, s. 327 (pod rokiem 1290, co jest niewątpliwie
pomyłką kronikarza), Nagrobki książąt śląskich
w: MPH, t. II, s. 713 i Kronika książąt polskich w: MPH, t. II,
s. 536, por. Sławomir Musiał, Bitwa pod Siewierzem i udział w
niej Wielkopolan, w: Przemysł II, odnowienie królestwa polskiego pod red.
Jadwigi Krzyżaniakowej, Poznań 1997, s. 161 – 166.
13.
↑ Swieżawski Aleksander, Przemysł II Król Polski, Warszawa 2006, s. 131.
14.
↑ B. Nowacki, Przemysł II. Odnowiciel korony polskiej, s. 164, tak też uważa T.
Nowakowski, Małopolska elita władzy wobec
rywalizacji o tron krakowski w latach 1288-1306, Bydgoszcz 1992, s. 27, oraz T. Jurek, Dziedzic Królestwa Polskiego
książę głogowski Henryk (1274-1309), Poznań 1993, s.14.
15.
↑ Tego zdania jest T. Pietras, Krwawy Wilk z pastorałem. Biskup
krakowski Jan zwany Muskatą, Warszawa 2001, s. 38, który twierdzi iż po śmierci Henryka
Probusa "rozgorzała walka o Kraków pomiędzy Przemysłem II a
Władysławem Łokietkiem". Pośrednie stanowisko zajmuje
A. Swieżawski, Przemysł II Król Polski, Warszawa 2006, s. 135 wychodząc
z założenia, że do układu pomiędzy Przemysłem a
Łokietkiem dojść nie mogło gdyż ten drugi przez
cały okres panowania Przemysła II w Krakowie konsekwentnie
tytułuje się księciem Krakowa i Sandomierza.
16.
↑ B. Nowacki, Przemysł II. Odnowiciel korony polskiej, s. 171, 174.
17.
↑ Podstawy prawne do panowania Przemyślidy były bardzo słabe (opierały
się na zapisie wdowy po Leszku Czarnym Gryfinie,
nie do przyjęcia przez polskich książąt), lecz za to
poparte solidną siłą militarną, z którą władca
Wielkopolski wolał nie ryzykować sporu.
18.
↑ Aleksander Swieżawski, Przemysł
Król Polski, Warszawa 2006, s. 148, tak samo: Jan Baszkiewicz, Powstanie
zjednoczonego państwa polskiego na przełomie XIII i XIV wieku,
Warszawa 1954, s. 208-209.
19.
↑ Zbiór dokumentów małopolskich, wyd. S.
Kuraś i I. Sułkowska-Kuraś, cz. IV, Wrocław 1969, nr 886,
oraz Kodeks Dyplomatyczny Wielkopolski, t. II, nr 692. Dokumenty noszą
datę 6 stycznia. O tajności układu świadczy użycie
przez książąt tytułu dziedzica Krakowa. Ze względu na
Wacława II jawne posługiwanie się tym tytułem
groziłoby wojną, zob. Aleksander Swieżawski, Przemysł Król
Polski, Warszawa 2006, s. 150.
20.
↑ Włodzimierz Dworzaczek, Genealogia,
tablica 3, Oswald Balzer, Genealogia Piastów, Lwów 1895, s. 252, przesuwa
zawarcie małżeństwa na okres przed zgonem Bolesława
Pobożnego.
21.
↑ Kazimierz Łęczycki zginął
10 czerwca 1294 r. w bitwie pod Trojanowem z Litwinami, zob. Oswald Balzer, Genealogia Piastów, Lwów 1895,
s. 342, Por. Aleksander Swieżawski, Przemysł II Król Polski, Warszawa
2006. s.149-150.
22.
↑ Pogląd O. Balzera (1279) wyrażony w
jego Genealogii Piastów, s. 440, zmodyfikowany nieznacznie przez J.
Bieniaka (1282) w Polska dzielnicowa i zjednoczona, red. A. Gieysztor, Warszawa 1972, s. 218.
23.
↑ Tak m.in. K. Jasiński, op.cit., s. 122-123.
24.
↑ J. Tęgowski, Zabiegi księcia kujawskiego
Władysława Łokietka o tron krakowski w latach 1288-1293, „Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie” 6,
1988, s. 52.
25.
↑ Stanisław Szczur, Historia Polski. Średniowiecze, 2002, ISBN
83-08-03272-9, s.343
26.
↑ K. Jasiński, op.cit., s. 118.
27.
↑ Szczur S., Historia Polski.
Średniowiecze, Warszawa 2002, ss.342-343.
28.
↑ K. Jasiński, op.cit., s. 174, przypis 925.
29.
↑ Możliwa data pogrzebu dedukowana z
błędnej daty śmierci Władysława zanotowanej w Kronice Jana z Czarnkowa. Pogrzeb najprawdopodobniej
odbył się jeszcze w marcu, a na pewno przed koronacją syna,
Kazimierza 25 IV 1333. Por. K. Jasiński, op. cit., s. 121-122.
30.
↑ Była ona jedyną żoną
Łokietka. Zob. K. Jasińki, op.cit., s. 122.
31.
↑ Chociaż przyjmuje się powszechnie,
że Władysław Łokietek miał trzech synów, to jednak
osoba Stefana rodzi pewne niewielkie wątpliwości. Zob. K.
Jasiński,op.cit., s. 124
32.
↑ K. Jasiński, op.cit., s. 154.
33.
↑ K. Jasiński, op.cit., s. 163.
34.
↑ Zob. K. Jasińki, op.cit., s. 161-163.
·
H. Samsonowicz, Historia Polski do 1795
roku
·
Arnold S., Odrodzenie Królestwa
Polskiego w wieku XIV w 600 rocznicę, Zamość 1921.
·
Balzer O., Genealogia Piastów, 2. wyd.,
Kraków 2005, ISBN
83-918497-0-8.
·
Barciak A., Czechy a ziemie
południowej Polski w XIII oraz w początkach XIV wieku.
Polityczno-ideologiczne problemy ekspansji czeskiej na ziemie południowej
Polski, Katowice 1992.
·
Baszkiewicz J., Polska czasów
Łokietka, Warszawa 1968.
·
Baszkiewicz J., Powstanie zjednoczonego
państwa polskiego na przełomie XIII i XIV wieku, Warszawa 1954.
·
Bieniak J.,
Wielkopolska, Kujawy, ziemie łęczycka i sieradzka wobec problemu
zjednoczenia państwowego w latach 1300-1306, "Roczniki Towarzystwa
Naukowego w Toruniu", R. LXXIV, 1969, z. 2.
·
Bieniak J., Zjednoczenie państwa
polskiego, [w:] Polska dzielnicowa i zjednoczona, pod red. A. Gieysztora,
Warszawa 1972.
·
Dąbrowski J., Z czasów
Łokietka. Studia nad stosunkami polsko-węgierskimi w XIV wieku, cz.
1., "Rozprawy Akademii Umiejętności", T. XXXIV, 1916.
·
Długopolski E., Bunt wójta
Alberta, "Rocznik Krakowski", T. VII, 1905.
·
Długopolski E.,
Władysław Łokietek na tle swoich czasów, Wrocław 1951.
·
Dowiat J.,
Polska państwem średniowiecznej Europy, Warszawa 1968.
·
Gawęda S., Możnowładztwo
małopolskie w XIV i w I połowie XV wieku, Kraków 1966.
·
Jasiński K., Rodowód Piastów małopolskich i
kujawskich, Poznań – Wrocław 2001, ISBN
83-913563-5-3.
·
Jurek T.,
Dziedzic Królestwa Polskiego – książę głogowski Henryk
(1274-1309), Poznań 1993.
·
Karasiewicz W., Jakób II Świnka,
arcybiskup gnieźnieński, Poznań 1948.
·
Łowmiański H., Początki
Polski. Polityczne i społeczne procesy kształtowania się narodu
do początku wieku XIV, t. VI, cz. 1.-2, Warszawa 1985.
·
Maciejewski J., Działalność
kościelna Gerwarda z Ostrowa, biskupa włocławskiego w latach
1300-1323, Bydgoszcz 1996.
·
Nowacki B., Czeskie roszczenia do
korony w Polsce w latach 1290-1335, Poznań 1987.
·
Nowacki B., Przemysł II 1257-1296.
Odnowiciel korony polskiej, Poznań 1997.
·
Nowakowski T., Małopolska elita
władzy wobec rywalizacji o tron krakowski w latach 1288-1306, Bydgoszcz
1992.
·
Ożóg K., Intelektualiści w
służbie Królestwa Polskiego w latach 1306-1382, Kraków 1995.
·
Pietras T., Krwawy wilk z
pastorałem". Biskup krakowski Jan zwany Muskatą, Warszawa 2001.
·
Silnicki T., Biskup Nanker, Warszawa
1953.
·
Silnicki T., Gołąb K.,
Arcybiskup Jakub Świnka i jego epoka, Warszawa 1956.
·
Sroka S., Z dziejów stosunków
polsko-węgierskich w późnym średniowieczu, szkice, Kraków 1995.
·
Szczur S., Historia Polski.
Średniowiecze, Warszawa 2002.
·
Włodarski B., Polityka Jana
Luksemburczyka wobec Polski za czasów Władysława Łokietka, Lwów
1935.
·
Włodarski B., Polska i Czechy w II
połowie XIII i początkach XIV wieku (1250-1306), Lwów 1931.
·
Wyrozumski J., Kraków do schyłku
wieków średnich, [w:] Dzieje Krakowa, pod red. J. Bieniarzówny, J.M.
Małeckiego, J. Mitkowskiego, t. 1, Kraków 1992.
·
Zachorowski S., Wiek XIII i panowanie
Władysława Łokietka, [w:] Grodecki R., Zachorowski S.,
Dąbrowski J., Dzieje Polski Średniowiecznej, t. I, Kraków 1926.
|
|
|